Το μάζεμα της ελιάς είναι οικογενειακή υπόθεση
Κάθε φθινόπωρο είναι παράδοση οικογένειες από το ίδιο σόϊ που έχουν ελαιόδεντρα να εργάζονται όλοι μαζί στο χωράφι για να βγάλουν το λάδι τους. Δεν το αντιμετωπίζουν σαν αγγαρεία αλλά είναι στιγμή χαράς να μαζέψουν τους κόπους της χρονιάς.
Οι λόγοι για αυτή την παράδοση δεν είναι αποκλειστικά οικονομικοί. Σίγουρα είναι ασύμφορο να πληρώνονται μεροκάματα σε εργάτες αλλά ένας σημαντικός λόγος είναι το κλάδεμα. Ο ιδιοκτήτης θέλει να κλαδέψει ο ίδιος τα δέντρα του και όχι να τα εμπιστευτεί στον κάθε τυχαίο και αμφιβόλων ικανοτήτων κλαδούχο (έτσι λέγεται αυτός που κλαδεύει). Έτσι κι αλλιώς το κλάδεμα προηγείται της συγκομιδής, δεν είναι δυνατόν να μαζέψεις ένα ακλάδευτο δέντρο, οπότε έτσι γίνονται όλα μαζί. Κόβει μαζί και τα αγριλίδια, τις παραφυάδες δηλαδή που φυτρώνουν στο κάτω μέρος του κορμού και μετατρέπουν το δέντρο σε θάμνο που το καθιστούν μη παραγωγικό.
Οι εργάτες μαζεύονται στο χωράφι μετά την ανατολή του ηλίου. Φορούν παλιά ρούχα και οι γυναίκες μπορούν να φοράνε μαντήλι που καλύπτει όλα τα μαλλιά ώστε να μη λερώνονται. Απαραίτητο είναι το αγροτικό αυτοκίνητο για να φορτωθούν τα τσουβάλια. Το βάζει όποιος έχει.
Έχω μαζέψει σε κάμπο, βουνά, πεζούλες και σε ρεματιές. Το καλύτερο φυσικά είναι το βουνό γιατί έχεις θέα και πιό καθαρό αέρα ενώ ο κάμπος έχει υγρασία και λάσπες. Μία φορά είχα πάει σε κτήματα του ξάδερφου μου δυσπρόσιτα που πήγαινες μόνο με μονοπάτι. Τη μεταφορά ανέλαβε το μουλάρι της γιαγιάς στο οποίο ο ξάδερφος μου ξέρει να δένει τα σακιά στο σαμάρι.
Δίχτυα στρωμένα κάτω από τις ελιές
Για το μάζεμα χρειάζονται σκάλες, πριόνια, λανάρια ή όπως αλλιώς λέγονται χτένια, δίχτυα, τελάρα και τσουβάλια. Απλώνονται πρώτα τα δίχτυα κάτω από τo δέντρo, τοποθετείται η σκάλα για να ανέβει κάποιος επάνω και το μάζεμα ξεκινάει. Τα πριόνια και τα χτένια πιάνουν δουλειά και μαζί πολλές συζητήσεις ανάμεσα στα μέλη των οικογενειών.
Η ελιά αποκαλείται και ευλογημένο δέντρο επειδή ο καρπός δε χαλάει με το κρύο, αποδίδει καλής ποιότητας καυσόξυλα και τα φύλλα τα τρώνε τα πρόβατα και οι κατσίκες.
Στις 11:00 και στις 14:00 γίνονται διαλείμματα για ξεκούραση και φαγητό. Το μενού περιλαμβάνει σπιτικό φαγητό. Παλιά όταν μπορούσε να προσφέρει η γιαγιά μου ερχόταν στις 11:00 μία ζεστή κατσαρόλα συνήθως με πατάτες καπαμά. Οι θείες και η μητέρα μου είχαν ετοιμάσει σκορδαλιά, σπιτικές ελιές, σπιτικό κρασί, κεφαλοτύρι, ακόμα και το ψωμί ήταν από τον παραδοσιακό ξυλόφουρνο της θείας μου. Όσο απλό και να φαίνεται το φαγητό, εκείνη τη στιγμή έχει μία διαφορετική νοστιμιά, δεν ξέρω γιατί ίσως να είναι ο συνδυασμός καθαρού αέρα, σωματικής προσπάθειας και καλής διάθεσης που ανοίγει την όρεξη.
Το μόνο πράγμα που μπορεί να σταματήσει το μάζεμα είναι η καταρρακτώδης βροχή γιατί είναι αδύνατον να μαζέψεις βρεγμένο δέντρο, μόλις κουνηθούν τα κλαδιά το νερό πέφτει πάνω σου. Αν ρίξει ψιλόβροχο περιμένεις να σταματήσει.
Έχω και την ευκαιρία να επισκέπτομαι σημεία που αλλιώς δε θα επισκεπτόμουν όπως το πατρικό σπίτι της γιαγιάς μου και το πατρικό των ξάδερφων μου στα βουνά του Ξηροπηγάδου Αρκαδίας. Τα σπίτια αυτά βρίσκονται σε χωράφια όπως ήταν η πρακτική της παλιάς εποχής. Σε ένα πολύ παλιό καλύβι μάλιστα της γιαγιάς ανακάλυψα παλιά ξύλινα εργαλεία ύφανσης καθώς και ένα θρύλο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, το διαβόητο κάνιστρο καυσίμων Wehrmacht-Einheitskanister των γερμανών κατακτητών που έφερε επανάσταση στη μεταφορά καυσίμων στα πεδία των μαχών.
Αξίζουν και οι παλιές ιστορίες που ακούω. Η γιαγιά μου έλεγε ιστορίες από τη φτώχεια και τις δυσκολίες στα νιάτα της ενώ η θεία μου ιστορίες από τη δεκαετία του '70 όταν ήταν μετανάστης στον Καναδά. Μου εξηγούν και πως μάζευαν τις ελιές παλιά με την τέμπλα, το ραβδί δηλαδή, χωρίς δίχτυα και τις μάζευαν με τα χέρια από το χώμα. Την ελιά που είναι στο χώμα και όχι στο δίχτυ τη λένε χαμολόϊ, χάμο δηλαδή κάτω. Η γιαγιά μου παλιά μάζευε με τα χέρια ακόμα και τις πιό μικρές τις οποίες τις έλεγε κοκολόϊ.
Μόλις αδειάσει το δέντρο από ελαιόκαρπο μαζεύονται τα δίχτυα και ακολουθεί ο διαχωρισμός του καρπού από τα φύλλα. Θέλουμε ο καρπός να μην έχει μεγάλο κοτσάνι ή φύλλα γιατί στο ελαιοτριβείο βγαίνει εκτός παραγωγής. Ακολουθεί το τσουβάλιασμα, το χύσιμο δηλαδή από τα δίχτυα στα τσουβάλια και τελικά το φόρτωμα στο αγροτικό. Ο καρπός δεν κάνει να μείνει μέρες μέσα στο τσουβάλι οπότε άμεσα παραδίδεται η σοδειά στο ελαιοτριβείο.
Το μάζεμα τελειώνει το απόγευμα πριν τις 17:00 γιατί μετά νυχτώνει. Ακολουθεί ξεκούραση και ύπνος στο σπίτι και προχωρούν οι μέρες, μόλις κάποιος τελειώσει τα δικά του χωράφια έχει την υποχρέωση να πάει και στων συγγενών προκειμένου να ανταποδώσει την εργασία. Για όσους έχουν αρκετά ελαιόδεντρα το μάζεμα μπορεί να διαρκέσει ως και 2 μήνες.
